1. Nguyên nhân gây bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng.

Trước đây người ta cho rằng nguyên nhân gây viêm loét dạ dày - tá tràng là do việc tăng acid dịch vị nhưng vấp phải nhiều ý kiến trái chiều vì bình thường lượng acid dịch vị trong dạ dày rất cao có độ pH 1-2 nhưng có người bị có người không.

Sau khi thống nhất, đưa đến kết luận chính xác phải là sự “MẤT CÂN BẰNG GIỮA YẾU TỐ TẤN CÔNG VÀ YẾU TỐ BẢO VỆ”.

Yếu tố tấn công

Là yếu tố có khả năng ăn mòn, hủy hoại niêm mạc dạ dày - tá tràng: HCl, Pepsin, vi khuẩn HP, thuốc NSAID,...

Yếu tố bảo vệ

Chất nhầy và NaHCO3, Prostaglandin tạo lớp bao phủ có tính kiềm toàn bộ niêm mạc.

1.1 Tại sao thuốc NSAID gây viêm loét dạ dày - tá tràng.

Như ở học phần thuốc NSAID đã trình bày rõ cơ chế tác động của thuốc nhóm NSAID, kết quả cuối cùng nhận được là thuốc NSAID làm giảm tổng hợp Prostaglandin (yếu tố bảo vệ) đặc biệt đối với nhóm thuốc ức chế không chọn lọc COX.

Ngoài ra do NSAID có tính acid nên chúng có thể gây tổn thương trực tiếp niêm mạc dạ dày. Để hạn chế vấn đề này bệnh nhân cần uống thuốc sau ăn no.

1.2 Tại sao căng thẳng, stress cũng gây viêm loét dạ dày - tá tràng hoặc làm nặng thêm tình trạng bệnh?

Cơ chế tiết acid dịch vị hoạt động chịu sự điều khiển của hệ thần kinh thực vật. Khi căng thẳng, stress hệ giao cảm hoạt động mạnh.

Nếu là stress cấp tính (căng thẳng tạm thời) sẽ gây ức chế dây X làm giảm tiết acid.

Nếu là stress mãn tính kích thích trục HPA làm tăng cortisol tăng nhạy cảm của tế bào viền với kích thích tiết acid.

Như vậy đối với người thường xuyên bị căng thẳng, stress kéo dài  sẽ rất dễ bị viêm loét dạ dày - tá tràng.

Và căng thẳng, stress thường sẽ đi kèm là chế độ ăn uống không điều độ, đúng giờ. Vì vậy, ngày nay bệnh có xu hướng ra tăng ở người trẻ trong độ tuổi lao động.

1.3 Tại sao viêm loét dạ dày - tá tràng có yếu tố gia đình.

Một trong những nguyên nhân gây bệnh là do vi khuẩn HP, con đường lây nhiễm của HP có liên quan đến việc ăn uống sinh hoạt trong một gia đình.

Người trong gia đình, ruột thịt sẽ dễ cùng nhóm máu và người có nhóm máu O có tỷ lệ loét dạ dày tá tràng cao hơn các nhóm máu khác 1,4 lần.

1.4 Vi khuẩn HP

HP có lông roi để di chuyển qua lớp nhầy bám chặt vào tế bào biểu mô gây ra phản ứng viêm, làm giảm sản xuất mucin, lớp niêm mạc bị mỏng hơn dễ bị acid tấn công hơn.

HP còn tiết độc tố CagA gây rối loạn chức năng tế bào dạ dày tăng nguy cơ ung thư dạ dày. Độc tố VacA làm giảm tiết NaHCO3 giảm yếu tố bảo vệ.

Kích thích tế bào G tiết Gastrin, làm tăng tiết HCl tăng yếu tố tấn công.

1.5 Yếu tố ăn uống.

Tiết acid có tính chu kỳ trong ngày theo nhịp bữa ăn và thành thói quen, đến gần khung giờ bữa ăn thường ngày sẽ tiết ra nhiều hơn.

Nếu ăn uống không đúng giờ hoặc bỏ bữa sẽ làm cho lượng acid được tiết ra đó không thực hiện đúng vai trò của mình trở nên dư thừa acid.

Ăn uống các chất kích thích như uống rượu bia, ăn đồ cay nóng cũng sẽ kích thích làm tăng tiết acid nhiều hơn.

2. Triệu chứng của viêm loét dạ dày - tá tràng.

2.1 Thể điển hình

Đau bụng vùng thượng vị

• Đau âm ỉ, nóng rát hoặc đau quặn.
• Đau có tính chu kỳ trong ngày, trong năm có liên quan đến bữa ăn. Đau khi đói ăn vào đỡ đau (loét tá tràng), đau sau ăn (loét dạ dày). Đợt đau kéo dài vài tuần rồi hết, vài tháng hoặc cả năm sau mới xuất hiện lại đợt đau mới. Càng về sau tính chu kỳ này càng mất dần, các cơn đau tăng lên và liên tục.

Ở hơi, đầy bụng, ợ hơi, ợ chua.

Có thể kèm buồn nôn/nôn. (Chú ý: nếu nôn có máu cần kiểm tra ngay vì có thể là biến chứng xuất huyết tiêu hoá).

2.2 Thể không điển hình

Tỷ lệ chiếm khoảng 20% thường gặp ở trẻ, người già, người suy kiệt.

Các triệu chứng không rõ ràng, tiến triển thầm lặng. Biểu hiện đột ngột bởi một biến chứng (xuất huyết tiêu hoá, thủng ổ loét,..).

3. Điều trị viêm loét dạ dày - tá tràng.

Điều trị viêm loét dạ dày - tá tràng được chia theo các phác đồ khác nhau dựa theo nguyên nhân gây bệnh.

3.1 Điều trị viêm loét dạ dày có HP

Mục này, admin sẽ không liệt kê các phác đồ vì 2 lý do:

• Có phác đồ hướng dẫn sẵn của Bộ Y Tế.
• Xét nghiệm HP dương tính là điều kiện bắt buộc trước khi bắt đầu điều trị, vì 1 đơn thuốc cũng có 5-7 loại thuốc bắt buộc và thời gian điều trị kéo dài khoảng 1 tháng. Nên dược sĩ nhà thuốc không nên tự ý kê và bán dựa theo kinh nghiệm.

3.2 Điều trị viêm loét dạ dày không có HP.

Thuốc ức chế tiết acid dạ dày + Antacid là 2 thuốc chính trong điều trị.

Tùy theo bệnh nhân có thêm triệu chứng khác có thể thêm thuốc như giảm đau co thắt, chống nôn, simethicon (giảm đầy hơi)...

3.3 Vai trò của thực phẩm chức năng trong điều trị dạ dày - tá tràng

TPCN giúp tăng doanh số cho nhà thuốc nhưng thường được gắn với mác là “Ranh giới giữa lương tháng và lương tâm”. Tuy nhiên cần có một cái nhìn khách quan hơn.

Trong đông y có một nguyên tắc điều trị “Hư thì bổ, thực thì tả” có nghĩa là với những chứng bệnh cấp tính thì ưu tiên lựa chọn các dược liệu mạnh, tác dụng nhanh, còn bệnh có tính mạn thì bồi bổ duy trì hàng ngày.

Viêm loét dạ dày - tá tràng là một bệnh mạn tính, bên cạnh các biểu hiện cấp như đau, nóng rát…thì việc sử dụng các thực phẩm chức năng từ dược liệu sẽ có lợi ích cho bệnh nhân.

Trong hầu hết các loại thực phẩm chức năng hỗ trợ cho viêm loét dạ dày - tá tràng đều sẽ có thành phần của nghệ. Nghệ có khả năng làm liền vết loét rất tốt (sẽ được nói kỹ ở học phần thực phẩm chức năng). Ngoài ra quá trình điều trị với thuốc tây cũng cần một khoảng thời gian khá dài mới cho hiệu quả.

Do vậy vai trò của thực phẩm chức năng đối với bệnh viêm loét dạ dày - tá tràng là rất quan trọng. Cần hiểu rõ và tư vấn cho bệnh nhân.

4. Biến chứng của viêm loét dạ dày - tá tràng

4.1 Xuất huyết tiêu hóa

• Xảy ra khi vết loét ăn sâu vào mạch máu.
• Biểu hiện nôn ra máu, đi ngoài phân đen.
• Mất máu: Nhẹ thì hoa mắt chóng mặt, mệt mỏi. Nặng thì gây sốc nguy hiểm đến tính mạng

• Máu do xuất huyết tiêu hóa có màu đỏ tươi nếu chảy nhiều và nhanh và có màu nâu sẫm, đen nếu lưu trữ lâu ở dạ dày. Có lẫn thức ăn và dịch tiêu hóa có mùi hôi tanh.
• Máu do bệnh lý khác (Phổi) có màu đỏ tươi lẫn bọt trắng, (Tim) có màu đỏ sẫm thường chỉ có máu không mà không kèm dịch tiêu hóa. Ngoài ra cần khai thác thêm các bệnh mắc kèm để chính xác hơn.

4.2 Thủng dạ dày - tá tràng.

• Vết loét ăn thủng dạ dày - tá tràng làm dịch tiêu hóa tràn vào ổ bụng gây viêm phúc mạc.
• Cơn đau dữ dội, bụng sờ cứng như gỗ, nôn mửa sốt cao.
• Đây là biến chứng nghiêm trọng chỉ định cấp cứu ngoại khoa bắt buộc nếu không bệnh nhân có thể tử vong trong 1-2 giờ. Do dịch tiêu hóa thoát ra mang theo rất nhiều loại vi khuẩn gây viêm toàn ổ bụng - hoại tử.

4.3 Hẹp môn vị

• Môn vị là vùng nối giữa dạ dày với tá tràng có chức năng đóng mở theo nhu động để chuyển thức ăn qua.
• Vết loét lâu ngày hình thành các sẹo xơ làm hẹp môn vị cản trở thức ăn chuyển từ dạ dày xuống tá tràng.
• Ăn nhanh no, đầy bụng, nôn ra thức ăn cũ.
• Cần thiết can thiệp ngoại khoa phẫu thuật mở rộng môn vị.

4.4 Ung thư dạ dày.

• Do loét dạ dày kéo dài đặc biệt ở người nhiễm HP do tiết ra các độc tố.
• Sút cân không rõ nguyên nhân, đau bụng kéo dài, nôn ra máu.
• Điều trị ngoại khoa cắt bỏ một phần hoặc toàn bộ dạ dày.